Tiranë, 14 nëntor, 2025
Komente dhe sugjerime për përmirësimin e projektligjit “Për lobimin”
- Vlerësimi në parim i projektligjit
Në vlerësim të përgjithshëm, projektligji “Për lobimin” përfaqëson një hap pozitiv drejt ndërtimit të një kuadri ligjor që synon rritjen e transparencës, integritetit dhe llogaridhënies në proceset e vendimmarrjes publike në Shqipëri. Ai afirmon parime thelbësore si transparenca, llogaridhënia dhe integriteti, duke synuar të kufizojë ndikimet e fshehta mbi politikat publike. Megjithatë, formulimi aktual i fushës së zbatimit dhe përkufizimi shumë i gjerë i “lobimit” krijojnë rrezikun që edhe veprimtaritë advokuese jofitimprurëse (në interes publik) të trajtohen njësoj me lobimin me karakter tregtar (në interes privat). Kjo mungesë dallimi ndërmjet interesit publik dhe atij privat mund të vendosë një barrë disproporcionale mbi Organizatat e Shoqërinë Civile (OSHC), të cilat veprojnë në interes të përgjithshëm dhe jo për përfitim ekonomik.
Standardet ndërkombëtare theksojnë se rregullimi i veprimtarive të lobimit duhet të sigurojë një ekuilibër të drejtë ndërmjet transparencës dhe garantimit të pjesëmarrjes demokratike në proceset e vendimmarrjes publike. Sipas Rekomandimit CM/Rec(2017) të Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës “Mbi rregullimin juridik të veprimtarive të lobimit në kontekstin e vendimmarrjes publike”[1], shtetet anëtare duhet të sigurojnë që rregullimi ligjor i veprimtarive të lobimit të mos cenojë, në asnjë formë apo mënyrë, të drejtat demokratike të individëve për të:
- a) shprehur mendimet e tyre dhe për t’iu drejtuar me kërkesa, peticione apo propozime zyrtarëve, organeve dhe institucioneve publike, qoftë individualisht apo në mënyrë kolektive;
- b) zhvilluar fushata për ndryshime politike, ligjore, të politikave apo të praktikave, brenda kuadrit të veprimtarive politike të ligjshme, individualisht apo në mënyrë kolektive[2] .
Në të njëjtën linjë, Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD), në dokumentin zyrtar “Recommendation of the Council on Principles for Transparency and Integrity in Lobbying” (miratuar fillimisht në vitin 2010 dhe përditësuar në 2021)[3], thekson se rregullat dhe udhëzimet për lobimin duhet të jenë të qarta, të zbatueshme dhe të përshtatura me kontekstin politik, shoqëror dhe administrativ të çdo vendi. Ky standard kërkon që masat për transparencën e lobimit të jenë të balancuara dhe në përpjesëtim të drejtë me qëllimin për të parandaluar ndikimet e pajustifikuara, duke respektuar parimet kushtetuese dhe praktikat demokratike ekzistuese. OECD këshillon që vendet të vlerësojnë ngarkesën administrative që sjellin rregullat e lobimit për t’u siguruar që ato nuk kthehen në pengesë për aksesin e barabartë të grupeve në procesin vendimmarrës. Në këtë kuadër, standardet nënvizojnë nevojën për proporcionalitet, qartësi dhe përshtatje me rrethanat, në mënyrë që forcimi i transparencës të mos kufizojë pjesëmarrjen legjitime të grupeve të interesit publik në proceset vendimmarrëse. Në këtë kuptim, rregullimi ligjor i lobimit duhet të synojë parandalimin e ndikimit të pajustifikuar dhe forcimin e transparencës, por pa kufizuar advokimin publik të ligjshëm që zhvillohet në interes të përgjithshëm.
Përputhja me këto parime do të kërkonte që projektligji shqiptar të përfshijë përjashtime të qarta për veprimtarinë advokuese të OSHC-ve, të përmirësojë përkufizimin e “lobimit” dhe të garantojë një regjim proporcional që nuk dekurajon pjesëmarrjen e shoqërisë civile. OECD thekson gjithashtu se rregulla tepër të ngurta e burokratike mund të krijojnë një “efekt dekurajues” (chilling effect) pra, të dekurajojnë qytetarët dhe organizatat jofitimprurëse të marrin pjesë aktivisht në debatin publik dhe proceset e politikëbërjes[4].
Përvoja ndërkombëtare reflekton modele të ndryshme. Shumë vende po përpiqen të gjejnë një ekuilibër midis transparencës së procesit vendimmarrës dhe mbrojtjes së pjesëmarrjes qytetare. Kjo përpjekje është reflektuar në modele të ndryshme të rregullimit të lobimit në nivel kombëtar, të cilat pasqyrojnë tradita të ndryshme demokratike, nivele të zhvillimit të shoqërisë civile dhe prioritete të ndryshme qeverisëse.
Modelet dhe përqasjet kombëtare për rregullimin e OSHC-ve në kuadër të ligjeve të lobimit janë shumë të ndryshme. Çdo shtet ndjek modele dhe standarde të tij për përcaktimin e transparencës dhe pjesëmarrjes së tyre në proceset e lobimit.
Një grup vendesh, si Kroacia, Çekia dhe Qiproja, zbatojnë modelin gjithëpërfshirës, ku organizatat jofitimprurëse përfshihen në mënyrë eksplicite në ligjet për lobimin. Këtyre organizatave u kërkohet të regjistrojnë dhe të raportojnë aktivitetet e tyre, njësoj si lobistët profesionistë. Në disa nga këto vende, mund të ketë përjashtime për aktivitetet që njihen përgjithësisht si advokim, siç janë angazhimet në media, fushatat ose pjesëmarrja në diskutimet mbi politikat.
Një model tjetër është modeli përjashtues. Vende si Lituania, Letonia, Sllovenia, Austria, Australia dhe Maqedonia e Veriut kanë ndjekur këtë qasje. Këto shtete bëjnë dallimin e qartë midis lobimit profesional dhe advokimit në interes publik, duke përjashtuar organizatat jofitimprurëse nga detyrimet e regjistrimit dhe raportimit. Kjo qasje konsiderohet më mbrojtëse ndaj të drejtës për pjesëmarrje dhe lirisë së shprehjes, duke e njohur rolin e shoqërisë civile si partner në zhvillimin e politikave, jo si aktor që ndjek përfitime financiare private.
Një formë e tretë rregullimi, është modeli i bazuar në pragje/ kufij të caktuara. Ky model zbatohet në vende si Austri, Irlandë, Finlandë, Gjermani dhe Skoci. Këto vende vendosin kufij të qartë, si numri i kontakteve me zyrtarë publikë, apo madhësia e organizatës, për të përcaktuar cilat organizata i nënshtrohen ligjit për lobimin. Organizatat që nuk i kalojnë këto pragje përjashtohen nga detyrimi për t’u regjistruar si lobistë. Kjo qasje ruan proporcionalitetin, shmang ngarkesat e panevojshme burokratike dhe nuk pengon organizatat e vogla të marrin pjesë në proceset e politikëbërjes. Këto shtete gjithashtu marrin në konsideratë diversitetin e sektorit, në aspektin e madhësisë, aktiviteteve, dhe fushëveprimit. Megjithate edhe këto lloj sistemesh mund të shtojnë ndjeshëm kompleksitetin e rregullave mbi lobimin, pasi ato shpesh përfshijnë kategori të shumta aktorësh që i nënshtrohen kërkesave dhe proceseve të ndryshme të raportimit. Kjo mund të ndikojë negativisht në transparencën e procesit të lobimit dhe të minojë qasjen e barabartë për të gjithë, të cilat konsiderohen si dy nga tre elementet kyçe të rregullimit efektiv të lobimit. Sisteme të tilla janë kritikuar për krijimin e një fushe loje të pabarabartë. Kur ekzistojnë kërkesa të ndryshme për deklarim për kategori të ndryshme lobistësh, ose kur disa lloje aktorësh që angazhohen në lobim përjashtohen nga fushëveprimi i rregullimit, kjo mund të keqpërdoret nga aktorë korporatë.“Astroturfing” i referohet praktikës së përdorimit të OJF-ve si fasadë për lobim në funksion të interesave private, zakonisht nga aktorë të mëdhenj korporatë. Bizneset e mëdha madje mund të krijojnë OJF fiktive për të krijuar përshtypjen e mbështetjes publike për një kauzë të caktuar, ndërkohë që fshehin burimin e vërtetë të financimit[5].
Disa juridiksione kanë shkuar edhe më tej në mbrojtjen e advokimit në interes publik. Sllovenia përjashton nga rregullat e lobimit veprimtaritë e individëve, grupeve informale apo grupeve të interesit kur ndikojnë në vendimmarrje për çështje si sundimi i ligjit, demokracia dhe mbrojtja e të drejtave të njeriut. Përmes kësaj qasjeje, advokimi në interes publik mbetet i mbrojtur nga pengesat burokratike dhe ruan lirinë e tij vepruese.
Në këtë drejtim, përvoja e Bashkimit Evropian përbën një pikë reference të rëndësishme. Regjistri Evropian i Transparencës (EU Transparency Register)[6], i bashkëadministruar nga Komisioni Evropian dhe Parlamenti Evropian, përfaqëson një model të konsoliduar për garantimin e transparencës në ndërveprimet midis “përfaqësuesve të interesit” dhe institucioneve publike. Regjistrimi në Regjistër është vullnetar, por funksionon në bazë të parimit “pa regjistrim-pa akses”, duke nxitur aktorët të deklarojnë publikisht interesat, klientët dhe burimet financiare që mbështesin aktivitetin e tyre. Ai dallon qartë midis lobimit profesional dhe pjesëmarrjes qytetare apo advokimit publik, duke njohur natyrën jofitimprurëse të organizatave dhe duke shmangur ngarkesat e panevojshme administrative. Kjo qasje është vlerësuar si praktikë e mirë ndërkombëtare për balancimin midis transparencës dhe aksesit të barabartë në proceset e politikëbërjes[7].
Projektligji “Për lobimin”, siç është theksuar më sipër, përbën një nismë të rëndësishme për forcimin e transparencës, integritetit dhe përgjegjshmërisë në proceset e vendimmarrjes publike në Shqipëri. Megjithatë, dispozitat aktuale të projektligjit kërkojnë disa përmirësime, me qëllim sigurimin e qartësisë juridike, proporcionalitetit në zbatim, si dhe balancimit ndërmjet qëllimit të transparencës dhe garantimit të së drejtës për pjesëmarrje aktive të shoqërisë civile në proceset e vendimmarrjes publike. Zbatimi i një qasjeje gjithëpërfshirëse, pa bërë dallim ndërmjet veprimtarisë së lobimit kundrejt pagesës dhe advokimit publik në interes të përgjithshëm, mund të krijojë barrë administrative të panevojshme për OSHC-të dhe të kufizojë ushtrimin e rolit të tyre si aktorë legjitimë në proceset e vendimmarrjes publike. Përcaktimi më i qartë i përkufizimeve, përfshirja e përjashtimeve të shprehura për veprimtarinë advokuese në interes të përgjithshëm, si dhe përshtatja e detyrimeve të raportimit dhe të mbikëqyrjes me natyrën, përmasat dhe kapacitetet reale të subjekteve, do të garantonin një kornizë më të drejtë, të zbatueshme dhe në përputhje me parimin e proporcionalitetit.
- Sugjerime nen për nen për përmirësimin e projektligjit
Në vijim paraqiten propozimet për përmirësimin e dispozitave të projektligjit, të përqendruara në nenet që prekin drejtpërdrejt veprimtarinë e OSHC-ve dhe ushtrimin e advokimit publik në interes të përgjithshëm.
- Në analizën e nenit 4 (Përkufizime) të projektligjit, konkretisht të përkufizimeve të pikave 2 “Lobim”, 3 “Lobist” dhe 4 “Përfitues i lobimit”, vërehet nevoja për qartësim dhe përmirësim me qëllim përcaktimin më të saktë të fushës së zbatimit të ligjit dhe të raportit ndërmjet veprimtarisë së lobimit dhe veprimtarive të advokimit publik të zhvilluara nga OSHC-të. Formulimet aktuale janë tepër të gjera dhe gjithëpërfshirëse, duke krijuar rrezikun që OSHC-të dhe përfaqësuesit e tyre të trajtohen si subjekte të ligjit për lobimin edhe në raste kur ato ushtrojnë veprimtari advokuese në interes të përgjithshëm publik, pa shpërblim dhe në përputhje me misionin e tyre statutor. Një interpretim i tillë mund të çojë në zbatim të gabuar të ligjit në praktikë, duke përfshirë advokimin publik në të njëjtin regjim juridik me veprimtarinë e lobimit kundrejt pagesës.
Për shembull, neni 4 pika 2 përkufizon “Lobimin” si çdo veprimtari të ndërmarrë me qëllim ushtrimin e ndikimit në proceset e vendimmarrjes publike, legjislative ose politikëbërëse, përmes çdo forme komunikimi apo takimeve formale ose joformale, me zyrtarë publikë, nga persona fizikë ose juridikë që përfaqësojnë interesa të caktuara. Ky përkufizim është tepër i gjerë dhe gjithëpërfshirës duke përfshirë çdo përpjekje për ndikim mbi vendimmarrjen publike, pa bërë dallim ndërmjet:
- veprimtarive të lobimit, që zhvillohen përmes marrëdhënieve kontraktuale ose shpërblimit financiar, që janë objekt i këtij projektligji; dhe
- veprimtarive të komunikimit institucional që zhvillohen nga organizatat jofitimprurëse në kuadër të advokimit publik, në funksion të qëllimeve dhe misionit të tyre statutor.
Në mungesë të këtij dallimi, çdo ndërveprim i OSHC-ve me zyrtarët publikë, përfshirë pjesëmarrjen në konsultime, paraqitjen e opinioneve, rekomandimeve apo fushatave për çështje me interes publik, mund të interpretohet si veprimtari lobimi. Një interpretim i tillë mund të dekurajojë pjesëmarrjen e OSHC-ve dhe qytetarëve në proceset e vendimmarrjes publike, duke krijuar një efekt pengues (chilling effect) ndaj advokimit dhe angazhimit të tyre publik.
Në nenin 4 pika 3, përkufizimi i “lobist” përfshin çdo person fizik të regjistruar si lobist, si dhe çdo person juridik që ushtron veprimtari lobimi përmes një lobisti të regjistruar, i cili, kundrejt shpërblimit ose në interes të drejtpërdrejtë, zhvillon veprimtari me qëllim ndikimin në hartimin, miratimin, ndryshimin ose zbatimin e legjislacionit, politikave publike ose vendimmarrjeve administrative, përmes komunikimit me zyrtarë publikë. Ky formulim, për shkak të përdorimit të togfjalëshit “në interes të drejtpërdrejtë”, është tepër i gjerë dhe mund të interpretohet si përfshirës edhe për rastet kur OSHC-të ushtrojnë komunikim institucional ose veprimtari advokuese në përputhje me misionin dhe qëllimet e tyre statutore. Në mungesë të një dallimi të qartë ndërmjet veprimtarisë së lobimit kundrejt shpërblimit dhe advokimit publik, ekziston rreziku që drejtuesit, anëtarët e organeve drejtuese, punonjësit apo ekspertët e OSHC-ve të konsiderohen si “lobistë”, ndonëse nuk zhvillojnë veprimtari me karakter ekonomik apo përfitim personal.
Gjithashtu, neni 4 pika 4 përfshin shprehimisht OSHC-të si “përfitues lobimi”, pa bërë dallim midis:
- rasteve kur një organizatë ushtron vetë veprimtari advokuese për realizimin e qëllimeve të veprimtarisë së saj sipas statutit dhe për çështje që lidhen me misionin e saj në interes të përgjithshëm publik, përmes përfaqësuesve të saj (drejtorë, anëtarë bordi, punonjës, ekspertë etj.); dhe
- rasteve kur një organizatë kontrakton një lobist të jashtëm, kundrejt pagesës, për të ushtruar ndikim në proceset vendimmarrëse publike për çështje që lidhen me interesat e saj, të anëtarëve të saj ose të një grupi të caktuar që ajo përfaqëson.
Në mungesë të këtij dallimi, çdo veprimtari advokuese e një OSHC-je që përfshin ndërveprim me zyrtarë publik mund të interpretohet si veprimtari lobimi, çdo përfaqësues i saj si “lobist”, ndërsa vetë organizata si “përfitues lobimi”. Ky interpretim është problematik, pasi OSHC-të në pjesën më të madhe të rasteve veprojnë për interesa të përgjithshme publike, pa shpërblim dhe pa përfitim ekonomik, si pjesë e rolit të tyre në proceset e konsultimit dhe pjesëmarrjes publike.
Për të garantuar qartësi ligjore, proporcionalitet në zbatim dhe përputhje me qëllimin e këtij ligji, rekomandohet që përjashtimi i veprimtarive advokuese të OSHC-ve të përcaktohet në nenin 3 “Fusha e veprimit”, përmes shtimit të një pike të re (pika 2), me përmbajtje si vijon:
“2. Ky ligj nuk zbatohet për veprimtaritë e komunikimit institucional, advokimit publik dhe pjesëmarrjes qytetare të zhvilluara nga organizatat jofitimprurëse, për çështje që lidhen me misionin dhe qëllimet e tyre statutore, kur këto zhvillohen në mënyrë të pavarur, pa shpërblim dhe në interes të përgjithshëm publik.”
- Neni 8 (Veprimtari që nuk konsiderohen lobim): Duke pasur parasysh rëndësinë e kësaj dispozite për sektorin jofitimprurës janë propozuar disa ndërhyrje për përmirësim:
- Përkufizimi i “marrëdhënieve të strukturuara të lobimit”: Në nenin 8, termi “marrëdhënie të strukturuara të lobimit” përdoret në gërma (a), (c) dhe (dh) si kriter për të dalluar aktivitetet që nuk konsiderohen “veprimtari lobimi”. Vihet re se ky term nuk është i përkufizuar në nenin 4 të projektligjit, cfarë mund të krijojë paqartësi në zbatim.
- Pjesëmarrja në konsultime publike (gërma b): Pjesëmarrja e çdokujt në një proces konsultimi të hapur publik (p.sh. dërgimi i komenteve për një projektligj, apo prania në një dëgjesë publike) nuk duhet të konsiderohet veprimtari lobimi, pavarësisht burimit të financimit të palëve të përfshira. Kjo sepse procesi i konsultimit publik është i sanksionuar me ligj si një e drejtë e garantuar, dhe pjesëmarrja në të nuk përbën veprimtari lobimi. Kushtëzimi i pjesëmarrjes në konsultim me ekzistencën apo mungesën e një kontrate për lobim apo pagesë për lobim krijon paqartësi dhe rrezikon që veprimtaritë e ligjshme të klasifikohen si veprimtari lobimi, ndonëse ato përbëjnë ushtrim të një të drejte ligjore për pjesëmarrje në proceset e vendimmarrjes publike. Për shembull, një OSHC që zbaton një projekt të financuar nga një donator për të advokuar për përmirësimin e një ligji, dhe që në kuadër të këtij projekti paraqet komente në procesin zyrtar të konsultimit publik, nuk kryen veprimtari lobimi por ushtron një të drejtë të ligjshme për pjesëmarrje në procesin e politikëbërjes publike. Prandaj, propozojmë që togfjalëshi “kur nuk ekziston kontratë apo pagesë për lobim” të hiqet.
- Deklaratat dhe qëndrimet publike të OSHC-ve (germa ë): Në nenin 8 shkronja ë parashikohet “Deklaratat dhe qëndrimet publike të organizatave jofitimprurëse për çështje që lidhen drejtpërdrejt me misionin e tyre statutor dhe janë pjesë e fushës së tyre të veprimtarisë dhe ekspertizës, për sa kohë që këto nuk financohen ose nuk kryhen me qëllim të posaçëm lobimi për llogari të një pale të tretë”. Edhe pse kjo dispozitë synon të përjashtojë OSHC-të nga fusha e zbatimit të ligjit kur ato veprojnë në përputhje me misionin dhe qëllimet e tyre statutore, formulimi aktual lë hapësira për interpretime të ndryshme në zbatim. Përjashtimi lidhet me tre kushte: “nuk financohen” ose “nuk kryhen me qëllim të posaçëm lobimi” dhe “për llogari të një pale të tretë”, të cilat mund të krijojnë vështirësi dhe problematika në zbatim, pasi shumë OSHC ushtrojnë veprimtari nëpërmjet projekteve të financuara nga donatorë për kauza publike (si barazia gjinore, mbrojtja e mjedisit, transparenca, antikorrupsioni, etj.). Ky financim nuk përbën shpërblim për veprimtari lobimi, por në mungesë të një parashikimi të qartë, mund të interpretohet gabimisht si “financim për lobim”. Një tjetër paqartësi lidhet me termin “palë e tretë”, i cili mund të ngrejë pikëpyetje gjatë zbatimit. Nuk është e qartë nëse “palë e tretë” përfshin një donator ndërkombëtar apo vendas që financon një nismë advokuese që zbatohet nga OSHC-të apo vetëm një subjekt privat që përfiton drejtpërdrejt nga ndryshimi i një politike publike. Po ashtu, mungon përcaktimi nëse një aktivitet advokues i financuar për qëllime të interesit publik mund të konsiderohet “me qëllim të posaçëm lobimi”. Pa sqarimin e këtyre elementeve, çdo deklaratë publike, fushatë ndërgjegjësuese apo qëndrim advokues i një organizate që lidhet me misionin e saj mund të trajtohet si veprimtari lobimi, duke ngarkuar organizatat jofitimprurëse me detyrime ligjore (regjistrimi në Regjistrin e Lobimit dhe raportimi) dhe duke krijuar një efekt frenues ndaj pjesëmarrjes së tyre në proceset e vendimmarrjes publike (chilling effect). Për të siguruar qartësi ligjore dhe për të garantuar dallimin e qartë midis advokimit publik dhe veprimtarisë së lobimit kundrejt shpërblimit, propozohet riformulimi i germës “ë” të nenit 8 si më poshtë:
“Deklaratat, qëndrimet publike, fushatat apo veprimtaritë e tjera advokuese të organizatave jofitimprurëse, që lidhen drejtpërdrejt me misionin dhe qëllimet e tyre statutore dhe zhvillohen në mënyrë të hapur e transparente, nuk konsiderohen veprimtari lobimi, për sa kohë që organizata nuk vepron si e kontraktuar me pagesë për të përfaqësuar interesin privat të një pale të tretë.”
- Neni 11 (Përmbajtja e Regjistrit të Lobimit): Sipas pikës 3 të këtij neni, Regjistri ndahet në pjesën publike dhe pjesën konfidenciale, ku në këtë të fundit përfshihen edhe kontratat e lobimit dhe deklaratat mbi buxhetin dhe shumat e shpenzuara për lobim. Ky parashikim kufizon nivelin e transparencës financiare të lobimit, pasi të dhëna thelbësore mbi shumat e shpërblimeve, shpenzimet për veprimtaritë e lobimit dhe burimet e financimit nuk janë të aksesueshme për publikun. Një ndarje e tillë zvogëlon efektivitetin e Regjistrit të Lobimit si instrument i transparencës dhe llogaridhënies publike. Përputhshmëria me standardet ndërkombëtare kërkon që të dhënat kryesore financiare të jenë publikisht të verifikueshme, në mënyrë që qytetarët, media dhe institucionet të kenë mundësi të kuptojnë burimin e ndikimit financiar në proceset e vendimmarrjes publike. Një transparencë e tillë do të siguronte zbatim real të parimit të transparencës që përshkon gjithë ligjin dhe do të mundësonte që publiku të dijë “kush paguan kë” në proceset e lobimit.
- Neni 21 (Deklarimi i burimeve financiare dhe shpenzimeve për lobim): Neni 21 vendos një detyrim për lobistët e regjistruar që të paraqesin çdo gjashtë muaj një deklaratë financiare pranë Komisionerit për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale, ku përfshihen burimet e financimit, shpenzimet e realizuara dhe kontaktet me zyrtarët publikë. Dispozita përcakton elementet bazë të deklaratës, ndërsa forma, përmbajtja dhe mënyra e dorëzimit i lihet të përcaktohet me udhëzim të Komisionerit. Megjithatë, projektligji nuk parashikon momentin e fillimit të afatit të raportimit për subjektet e sapo regjistruara, çka mund të krijojë vështirësi në zbatim dhe rrezik penalitetesh të pajustifikuara. Përveç kësaj, dispozita nuk trajton rastet e vetë-lobimit (self-lobbying), pra situatat kur një person fizik ose juridik ndërvepron me institucionet publike për të ndikuar në vendimmarrje në interes të vet të drejtpërdrejtë, pa pasur marrëdhënie kontraktuale me palë të treta dhe pa shpërblim financiar, të cilat vlerësojmë se duhet të përjashtohen nga detyrimi për raportim financiar. Një tjetër aspekt i rëndësishëm është frekuenca dhe niveli i detajimit të raportimit gjashtëmujor, i cili mund të përbëjë barrë administrative disproporcionale për subjektet e vogla, veçanërisht me staf të kufizuar dhe buxhete modeste. Siç theksohet edhe nga Transparency International[8], detyrime të tilla mund të kenë efekte dekurajuese (chilling effect) në pjesëmarrjen publike dhe avokimin qytetar, për shkak të frikës nga sanksionet dhe ngarkesës burokratike.
- Neni 25 (Veprimtaria kontrolluese e autoritetit përgjegjës për lobimin): Neni 25 përcakton mënyrën e ushtrimit të veprimtarisë kontrolluese dhe mbikëqyrëse nga Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale (KDIMDP), si autoritet përgjegjës për zbatimin e ligjit për lobimin. Pavarësisht se neni përcakton qartë rolin e Komisionerit në mbikëqyrjen e zbatimit të ligjit, ai nuk përfshin dispozita procedurale që përcaktojnë mënyrën e ushtrimit të kontrollit dhe garancitë procedurale për subjektet e kontrolluara. Dispozita nuk përcakton nëse Komisioneri është i detyruar të njoftojë paraprakisht subjektin që do të verifikohet, nëse ky subjekt ka të drejtë të paraqesë shpjegime ose prova kundërshtuese, apo si dokumentohen rezultatet e kontrollit. Gjithashtu, gjatë ushtrimit të veprimtarisë së kontrollit, Komisioneri mund të ketë akses në të dhëna financiare, dokumente kontraktuale dhe informacion të ndjeshëm, të cilat mund të përmbajnë të dhëna personale, sekrete tregtare ose informacion konfidencial. Neni nuk përmban ndonjë referencë për respektimin e legjislacionit për mbrojtjen e të dhënave personale, sekreteve tregtare apo informacionit të klasifikuar, megjithëse këto elemente janë të domosdoshme për të garantuar balancën ndërmjet transparencës dhe mbrojtjes së të dhënave sensitive. Një tjetër mangësi lidhet me mungesën e referencës ndaj Kodit të Procedurave Administrative, i cili siguron që çdo procedurë kontrolli administrativ të zhvillohet në përputhje me parimet e njoftimit paraprak, të drejtës për t’u dëgjuar, proporcionalitetit dhe arsyetimit të vendimit.
- Neni 27 (Transparenca, kontrolli dhe administrimi i raporteve për aktivitetet e lobimit): Neni 27 parashikon raportimin nga zyrtarët publikë brenda 15 ditëve nga kontakti me një lobist, çka krijon një asimetri të dukshme me sistemin e raportimit të lobistëve çdo gjashtë muaj. Kjo mospërputhje afatesh mund të prodhojë boshllëqe informacioni dhe të vështirësojë verifikimin e ndërsjellë të të dhënave, pasi ligji nuk parashikon një mekanizëm krahasimi midis raporteve të lobistëve dhe atyre të zyrtarëve publikë. Gjithashtu, ligji nuk parashikon një regjistër të integruar ose sistem elektronik që të mundësojë krahasimin automatik të deklaratave të zyrtarëve publikë me ato të lobistëve. Për më tepër, nuk përcaktohen qartë procedurat për korrigjimin e gabimeve apo për apelimin e publikimeve të pasakta. Raportimi i çdo kontakti brenda 15 ditëve për çdo zyrtar publik përbën një detyrim të vështirë për t’u përmbushur në praktikë, veçanërisht për zyrtarët që kanë komunikime të shpeshta me palë të interesuara në konsultime apo dëgjesa publike. Në mungesë të një platforme elektronike automatike raportimi, detyrimi rrezikon të kthehet në barrë burokratike, që ul efektivitetin e sistemit dhe mund të shkaktojë raportime formale, pa vlerë të shtuar për transparencën. Së fundi, nëse një OSHC regjistrohet si “lobist”, çdo kontakt i saj me deputetë, ministra apo përfaqësues vendorë në kuadër të ushtrimit të veprimtarisë së saj do të kërkojë raportim nga zyrtarët publikë. Një parashikim i tillë praktikisht dekurajon zyrtarët publikë të angazhohen në konsultime me organizatat e shoqërisë civile, për shkak të detyrimit të raportimit formal pas çdo kontakti, duke krijuar efekt frenues në pjesëmarrjen dhe dialogun publik.
- Neni 28 (Sanksionet administrative): Në aspektin e sanksioneve, projektligji parashikon gjoba të larta dhe masa ndaluese deri në tre vjet, pa bërë dallim midis shkeljeve të rënda dhe atyre të lehta. Kjo bie ndesh me parimin e proporcionalitetit dhe mund të çojë në penalizim të tepruar për subjekte me ndikim të vogël. Rekomandohet që masa administrative të jenë graduale, duke filluar me paralajmërim dhe korrigjim brenda një afati, përpara se të aplikohen gjoba.
Ky dokument është përgatitur nga:
Partnerët Shqipëri për Ndryshim dhe Zhvillim
Instituti për Bashkëpunim dhe Zhvillim
Lëvizja Europiane në Shqipëri
Nisma për Ndryshim Shoqëror – ARSIS
Qendra A.L.T.R.I.
Qendrës Shkencë dhe Inovacion për Zhvillim (SCiDEV)
Qendra Aleanca Gjinore për Zhvillim
_____
[1] Këshilli i Evropës, Komiteti i Ministrave, Rekomandimi CM/Rec(2017)2 “Për rregullimin juridik të veprimtarive të lobimit në kontekstin e vendimmarrjes publike”, Strasburg, 22 mars 2017, https://rm.coe.int/0900001680700a40
[2] Po aty, paragrafi C.4 i Rekomandimit
[3] OECD, Rekomandimi i Këshillit mbi Parimet për Transparencë dhe Integritet në Lobim, Shtojca – Parimet, Parimi 2, Paris: OECD Publishing, 2021, fq. 4, https://vtek.lt/ëp-content/uploads/2021/05/OECD_Recommendation-of-the-Council-on-Principles-for-Transparency-and-Integrity-in-Lobbying.pdf
[4] https://knowledgehub.transparency.org/assets/uploads/helpdesk/Lobbying-regulations-and-CSOs_2023_PR.pdf
[5]https://knowledgehub.transparency.org/assets/uploads/helpdesk/Lobbying-regulations-and-CSOs_2023_PR.pdf, page 7.
[6] https://transparency-register.europa.eu/index_en
[7] European Commission (2021), Interinstitutional Agreement between the European Parliament, the Council of the European Union and the European Commission on a mandatory Transparency Register, https://eur-lex.europa.eu/eli/agree_interinstit/2021/611/oj/eng
[8] https://knowledgehub.transparency.org/assets/uploads/helpdesk/Lobbying-regulations-and-CSOs_2023_PR.pdf
